Türkiye`nin siyasi tarihini ana olayları ile özetlersek:
CUMHURİYETTEN GÜNÜMÜZE TÜRKİYE’DE SİYASET
1923-1950 Döneminde Türkiye’de Siyaset
- 1946 yılına kadar Cumhuriyet Halk Fırkası (devletçi, merkezci) etrafında tek partili yönetim anlayışı Türkiye’de devam etmiştir.
- İlk muhalefet partisi denemesi: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (Kazım Karabekir, modernleştirmeyi ılımlı gerçekleştirmeyi savunuyorlardı). 1924 Hilafetin kaldırılması ardından 1925 Şeyh Said isyanı ve sonucunda Takrir-i Sükun kanunu ve İstiklal Mahkemelerinin açılması sürecinde kapatılmıştır.
- Ardından 1930 yılında Atatürk`ün isteğiyle Fethi Okyar liberal ekonomiyi savunan Serbest Cumhuriyet Fırkasını kurar. Modernleşmenin sert devrimlerine tepkili kesimler parti etrafında yoğunlaşınca Kasım ayında parti fesih edilir.
- Cumhuriyet Partisi’nin altı okunu oluşturan ve 1937 Anayasa’sına giren ilkeler şunlardır: Cumhuriyetçilik, Halkçılık, Milliyetçilik, Laiklik, Devletçilik, İnkılapçılık.
- Özetle İttihat ve Terakki Cemiyeti, hak ve özgürlüklerin anayasal güvence altına alınacağı bir sistem vaadiyle Meşrutiyeti ilan ettirmiş ama kendi iktidarı döneminde muhalefeti yok edici bir tavır sergilemiştir. Bu dönemde devletçiliğin sert bir şekilde uygulanması, laikliğin katı yorumuyla hızlı modernleşme arzusundan kaynaklanan ve halk arasında ciddi rahatsızlık yaratan politikalar söz konusuydu.
Çok Partili Hayata Geçiş
- 1945 İkinci Dünya Savaşı sonrası Türkiye Batıya yakınlaşmayı seçti. Bunun bir gereksinimi olarak İsmet İnönü`nün izniyle 1946`da Demokrat Parti muhalif parti olarak kuruldu.
- Cumhuriyet tarihinde birden fazla partinin seçimlere katılıp, seçimlerin demokratik şekilde gerçekleştiği, gizli oy açık tasnife dayalı ilk genel seçimler 14 Mayıs 1950 tarihinde yapılmıştır.
- Bu seçimlerde Demokrat Parti %55 ile başa geçti. Celal Bayar Cumhurbaşkanı, Adnan Menderes Başbakan oldu.
- İlk dönemde liberal ekonomik yaklaşım olumlu oldu. DP-CHP arasındaki ilişkiler CHP`nin artan malvarlığının hazineye devri üzerine kanun ile gerildi.
- 1954 tarihinde DP %58 oy alsa da ikinci dönemi ekonomik anlamda başarılı değildir.
- 1960’da bir tahkikat komisyonu ile itiraz yolu olmadan siyasal faaliyetleri/ toplantıları yasaklamak gibi geniş yetkiler verilmiştir. DP tek parti döneminin iktidara geniş yetkileri barındıran bir sisteminden yararlanmış ve DP, özellikle güç kaybetme sürecinde bu yetkileri fazlasıyla kullanmaya çalışacaktır.
- 27 Mayıs 1960 Orta rütbeli subaylar Darbesi: Askeri bürokrasinin “Cumhuriyeti biz kurduk korumak kollamak da görevimizdir” şeklinde misyonundan kaynaklanmaktaydı.
- Millî Birlik Komitesi (MBK) Cemal Gürsel başkanlığında kurulmuştur.
- 1961 Anayasası modernize ve iktidar partisinin gücünü kırpan bir yapıdadır.
- Genelkurmay Başkanlığı Millî Savunma Bakanlığı’na bağlı olmaktan çıkarılır.
- Sonraki yıllarda Başbakan ve bakanlar tarafından zaman zaman “hükümet olduk ama iktidar olamadık” söylemleri de kamuoyuna yansıyacaktır.
- Demokrat Parti’nin çok sayıda isminin asılsız suçlamalarla Yassıada’da yürütülen mahkemede yargılanıp idam, müebbet ve değişik oranlarda çok ağır cezalara çarptırılmalarıdır.
1961-1980 Yılları Arasında Türkiye’de Siyaset
- 1961 tarihinde Adalet Partisi (Süleyman Demirel, DP çizgisinde merkezin sağı, muhafazakar, liberal ekonomi) kurulmuştur. 1965 yılında AP %53 ile oy oranıyla başa geçer.
- Fransa`da De Gaulle hükümetine karşı sivil protestonun başarısı dünyada her tür iktidar baskısına karşı, özgürlüklerin öne çıkarıldığı hareketlerin yaygınlaşmasına neden olur. Türkiye’de de yoğun öğrenci ve işçi eylemleri gerçekleşti. Bu eylemler, iktidarı da zor durumda bırakacaktır.
- 12 Mart 1971 tarihinde muhtıra hükümete iletilir. Nihat Erim başkanlığında yeni bir hükümet kurulur.
- 1972’de CHP`de Bülent Ecevit, İsmet İnönü karşısında aday olmuş ve başkan seçilmiştir.
- 1973`te Dünya Petrol Krizi dışa bağımlı olan Türkiye ekonomisini çok olumsuz etkileyecektir.
- 1974`te Kıbrıs Barış Harekâtı yüzünden uygulanan ambargo ise ekonomik krizi derinleştirecektir.
- 1979 yılında Bülent Ecevit başkanlığındaki CHP hükümeti istifa etmiş, yerine Süleyman Demirel başbakanlığında bir azınlık hükümeti kurulmuştur. Turgut Özal ekonominin başına getirilerek 24 Ocak 1980 Kararlarını hazırlamıştır.
12 Eylül 1980 Darbesi ve Darbe Dönemi (1980–1983)
- Siyasi istikrarsızlıklar, cinayetler, güven sorunları, Yükselen radikal islamcı politikalar (Erbakan) ve ekonomik sorunlar gerekçe gösterilerek 1980 darbesi yapılmıştır. Meclis kapatılır, parti liderleri ve milletvekilleri gözaltına alınır, partilerin/ sendikaların faaliyetleri durdurulur. Basına yoğun sansür uygulanır. 1983’e kadar seçim yapılmaz.
- MGK’nın onayı doğrultusunda: Milliyetçi Demokrasi Partisi (merkez sağ) ve Halkçı Parti (merkez sol) kurulur. Turgut Özal, Anavatan Partisini ile seçimlere girer (milliyetçi, muhafazakâr, liberal ve sol)
- Özal otantik bir liderdi: Kısa kollu tişört ve şort giyip eşi Semra Özal ile el ele tutuşarak halkın arasına karışır. Balolarda eşiyle dans eder. Propaganda kasetleri hazırlayıp köy kahvelerine kadar ulaştırırdı. İlk karşılaşmasında Cumhurbaşkanı ile tokalaşmak yerine onu kucaklamıştı.
- 1983 tarihinde gerçekleşen seçimlerde Anavatan Partisi %45 oy oranı alarak başa geçer.
Turgut Özal ve Anavatan Partisi Dönemi (1983-1991)
- Ekonomi ve siyaset liberalleşir. İthalat ve ihracatta serbestleşme, dünya ile bütünleşme, daha fazla yabancı sermayenin ülkede yatırım yapması, bürokrasinin gücünün azaltılması gibi değişimler olur. Yüksek enflasyon hakimdir.
- 1987 darbenin siyasi yasakları referandumda %50.1 oyla kaldırıldı. Süleyman Demirel, Bülent Ecevit, Necmettin Erbakan, Alparslan Türkeş siyaset sahnesine çıkmıştır.
- 1989 – 1) Erdal İnönü (SHP) 2) Süleyman Demirel (DYP) 3) ANAP
- Turgut Özal Cumhurbaşkanı olur. Hükümeti Yıldırım Akbulut’a verse de ardından Mesut Yılmaz ANAP başkanlığına seçilir. Mesut Yılmaz, 1991 yılının Ekim ayında erken seçim kararı alır.
Türkiye’de Koalisyonlar Dönemi (1991-2002)
- 90lar ciddi ekonomik krizler seçmenleri farklı politik arayışlara sevk ettiği yıllardır. Artan PKK terör hareketleri de Türkiye’de güvenlik kaygısını arttırmıştır.
- 1991-1993 DYP – SHP – her eve iki anahtar (ev ve otomobil) vaadinde bulunur.
- 1993 Turgut Özal kalp krizinden vefat eder. Süleyman Demirel cumhurbaşkanı seçilir.
- 1993-1995 DYP – SHP – Tansu Çiller ve Murat Karayalçın.
- 1995 ANAP–DYP: Mesut Yılmaz–Tansu Çiller Ortaklığında
- 1994 Refah Partisi %19 oy alır. “adil düzen” söylemiyle öne çıkmaktadır.
- 1996 RP–DYP: Necmettin Erbakan-Tansu Çiller – Ordunun devreye girmesi
- 28 Şubat 1997 MGK toplantısında askerin baskısı ile Başbakan Erbakan istifa eder. Demirel, ise Erbakan’ın istifasını kabul etmiş ama hükümetin kurulmasını Mesut Yılmaz’a vermiştir.
- 1997-1998 ANAP–DSP–Demokratik Türkiye Partisi Koalisyonu
- 1998 RP anayasa mahkemesi tarafından kapatılır.
- 1998-1999 DSP Azınlık Hükümeti – PKK lideri Abdullah Öcalan yakalanır.
- 1999 DSP–MHP–ANAP – Kemal Derviş ekonomiden sorumlu bakan olarak görevlendirilir.
- 2000 Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer ile Bülent Ecevit arasında gerilimlerin topluma yansır.
- 2001’de Fazilet Partisi kapatıldıktan sonra Recai Kutan başkanlığında Saadet Partisi kurulmuştur.
- Yenilikçi grup Recep Tayyip Erdoğan ve Abdullah Gül öncülüğünde 2001 AKP`yi kurar.
Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) Dönemi (2002-….)
- 2002 AKP tek başına iktidar, CHP muhalefet (Genç Parti 7% almıştır). Hükümeti Abdullah Gül kurar.
- Kemal Derviş’in uygulamaya koyduğu ekonomik programa uyulmuş. AB ile ilişkiler ise geliştirilmiştir.
- 27 Nisan 2007 E-Muhtırası: Ahmet Necdet Sezer’in yerine Abdullah Gül`ün seçilmesi sürecinde Genelkurmay Başkanlığı sitesindeki bildiride laik cumhurbaşkanı istendiği belirtilir.
- AK Parti, erken seçimde %46 oy alarak askeri ve yargı bürokrasisine halkın verdiği tepki görülür.
- Yargıtay Başsavcısı AKP`yi kapatma davası açsa da AYM`de 1 oyla farkla kapanma reddedilir.
- 2008 Ergenekon Davaları Zekeriya Öz`ün iddianamesi ile rütbeli askerleri hedef almaktadır.
- 2010 Kemal Kılıçdaroğlu CHP` başkanı seçilir. 2011 AK Parti %50 oy alır.
- 2014 Recep Tayyip Erdoğan Cumhurbaşkanı olur. AKP başkanlığına Ahmet Davutoğlu seçilir.
- 2015 AK Parti %41 oy alınca koalisyon yapmadı. Kasım 2015`te %50 oy aldı.
- 15 Temmuz 2016 FETÖ Paralel Devlet Yapılanması ile iktidara yönelik darbe girişiminde bulundu.
- 2017`de Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine referandumda %51 oy alarak geçilmiştir. Ardından Recep Tayyip Erdoğan %53 ile yeni sistemde cumhurbaşkanı olmuştur.
Günümüzde dünyada temsili demokrasili cumhuriyet modeli hakimdir (yani ülkeler o iddiadadır). Temel özellikleri ifade, din, örgütlenme, seçme ve seçilme özgürlükleri, özgür medya ve bağımsız yargı sistemidir. Günümüzde bu sisteme temel eleştiriler: temsili demokraside zenginlerin öne çıkması, birkaç yılda bir olan seçimler ile halkın yönetime çok dahil olamaması ve seçim kazanma taktiği olarak popülist söylemlerin siyasete hakim olması olarak özetlenebilir.