Günlük Hayatın Mantığı Üzerine – Çatuşkoti

Mantık, düşünmenin grameridir. İçeriğin doğruluğundan öte düşünce biçimi ile ilgilenir.

Klasik mantıktaki 3 ilke (doğru ve yanlış ekseninde):

  • Özdeşlik: A=A, her önerme kendinin aynısıdır. Yani bir şey doğru ise yalnızca doğrudur. Yanlış ise de yalnızca yanlış.
  • Çelişmezlik: Bir önerme hem kendi hem de başka bir şey olamaz. Yani bir şey hem doğru hem yanlış olamaz.
  • Üçüncü halin imkansızlığı: Bir önerme ya doğru ya da yanlıştır. Üçüncü bir durum yoktur.

Bu ilkeler düşünce biçimimizi derinden şekillendirmekle birlikte günlük hayatta ve dil kullanımında bazı çelişkilere yol açar. Bazı önermeler hem doğru hem yanlış olabilir (mesela kutudaki kedi deneyi), bazı önermeler de ne doğru ne de yanlış olmayabilir (an itibarı ile bilinemeyecek durumlar mesela yarın X olucak, ya da cevabı olmayan sorular).

Mesela Budizm de bahsi geçen Çatuşkoti (tetralemma) mantığı bu durumları da kapsayan bir çerçeve sunar. Nagarcuna (budist filozof) der ki: şeyler gerçektir, gerçek değildir, hem gerçektir hem gerçek değildir, ne gerçektir ne de gerçek değildir.